Yetişkinlerde olduğu gibi, çocuklarda da görülen yalan söyleme durumu, alında 7 yaşından itibaren ele alınan bir konudur.
Yaşa göre sıralayacak olursak;
- 3 yaş öncesince çocukta yalana dair bilinç oluşmamıştır ve gerçek yalan ilişkisini kuramaz.
- 3-4 yaşlarında hayalgücü, yeni edindiği bilgi ve beceriler, masallar gibi etkilerle çocuklarda abartılı söylemler, hayallere bağlı gerçekçi olmayan ifadeler görülebilir.
- 5 yaşından itibaren yalan ve gerçeğe dair kavrama başlamaktadır fakat çocuk yalanları genellikle iyi niyetiyle (annem babam üzülmesin kızmasın..) söylemektedir. Gerçekleri çarpıtabilir.
- 7 yaşında ise çocukta soyutlanma başlar. Bu, yalan konusunun artık dikkate alınacağı bir yaştır.
- 8-9 yaşlarında da yalan ve gerçek tam anlamıyla kavranabilir, çocuk bunları net şekilde anlayıp ayırt edebilir.
- 10-11 yaşlarında yalan-gerçek, doğru-yanlış ayrımlarını kendisi yapar, bilinçli ve kasıtlı şekilde seçimlerini yapar (yalan ya da gerçeğe dair).
- 11 yaşından itibaren çocukta yalan söyleme devam ediyorsa ve bu hem çocuğu hem çevreyi olumsuz derecede etkiliyorsa, uyum ya da davranış bozukluğundan söz edilebilir.
Çocuk Neden Yalan Söyler?
- Burada ilk madde anne babanın sergildeiği tutumlardır. Çünkü çocuk taklit yoluyla doğrudan nne babayı model alır ve eğer anne baba yalana yönelik davranışlarda bulunuyorsa, yalan söylüyorsa çocuk da bunu fark ederek anne babasının yaptığı gibi davranmaya başlar.
- Çocuklarda ilgi çekme ve sevgi görme isteği ekstra yüksektir ve buna bağlı yalan söyleyerek bu amaçlarına ulaşmaya çalışırlar.
- Hayalgücü yüksek, istekleri çeşitli ve çok olan çocuklarda bunlara bağlı olarak ‘uydurma’ ya da gerçekmiş gibi gösterme durumları olabilir.
- Arkadaşları arasında ya da grupta kabul görme, ilgi çekme ya da popüler olma gibi isteklerinden dolayı, yalan söyleyerek daha etkin hale gelebileceklerini düşünebilirler.
- Özgüveni ve özsaygısı düşük olan çocuklar, saldırganlık ya da suçluluk hiseden çocuklarda da yalan söyleme durumu sözkonusu olabilir. Durumu kapatmak, geçiştirmek, örtmek, baskın çıkmak amaçlı yalana başvurabilirler.
- Eğer anne babalar çocuklarına karşı aşağılayıcı ya da ceza veren bir tavır sergiliyorlarsa, çocuğun yalan söylemesi olasıdır. Anne babadan bu yüzden korkarlar ve ‘ceza alırım’ korku ve kaygısıyla durumu kurtarmak için yalan söyleyebilirler.
Yalan Söylüyorsa Anne Baba Ne Yapabilir?
- Sebepleri arasında da yer aldığı gibi, anne babanın rolü burada çok önemlidir. Anne babalar, örnek bir model olarak, çocuklarının bu modele göre adım atacaklarını unutmamalıdırlar.
- Anne babaların çocuklarını hiçbir şekilde arkadaşlarıyla ya da kardeşleriyle kıyaslama yapamaması gerekmektedir. Çocuk kıyaslama yapıldığı takdirde kendini daha değersiz, eksik ya da suçlu gibi hissedebilir.
- Aşırı otoriter ya da baskıcı tutum sergilenmemelidir. Çocuğa yaklaşım her anlamda dengeli olmalıdır.
- Çocuğu yalana itecek durumlar oluşturulmamalıdır, çocuk zorlanmamalı sıkıştırılmamalıdır.
- Çocuğun olumlu, dürüst olarak sergilediği davranışlar takdir edilmeli, desteklenmeli, pekiştirilmelidir. Böylece çocuk o davranışlara daha çok yönelecektir.
- Çocukların isteklerini, sıkıntılarını, kaygılarını rahatça ve içtenlikle anlatabileceği ortam oluşturulmalı; çocuğun anne babanın desteğini, güvenini ve yanında olduğunu hissetmesi sağlanmalıdır.
- Çocuğunuz yalan söylüyorsa bile, hiçbir şekilde etiketleme yapılmamalıdır (sen yalancısın).
- Cezalandırıcı değil, yapıcı ve çözüm arayan bir anne baba modeli oluşturun.
- Yalan söylemesinin asıl sebebini bulup anlatmasına izin verin, bu çocuğunuza güven verecektir.
- Çocuğunuz nasihatlere boğmayın. Çocuk dinlemekten sıkılacağı gibi, nasihatler de bir süre sonra etkisini yitirecek, çocuk kalmamaya başlayacaktır. Onun yerine çocuğunuzu dinleyin. Çocuğunuz neyi neden yaptığını anlatsın. Böylece hem kendisi merkezde olmuş olacak, hem de sorunu çözmek adına adım atılmış olacaktır.
- Çocuğunuza doğruları söylememenin getirecek olduğu olumsuzluklardan bahsedin, anlatın. Hem anne baba tarafından hem çevre tarafında kabul görülmeyen bir davranış olduğundan bahsedin. Bu şekilde yaklaşım çocuğun size hak vererek daha da kalıcı şekilde size inanmasını, doğru olanı yapması gerektiğine inanmasını sağlayacaktır.
- Hiçbir şekilde aşırı ya da yanlış tepkiler vermeyin çocuğunuza. Fiziksel ya da sözel şiddetten kesinlikle uzak durun. Çocukta kalıcı şekilde yıpratıcı izler bırakabilir. Her zaman çocuğunuzla konuşmayı deneyin, size rahatça anlatmasını içindekilerini söylemesini sağlayın.
- Çocuğunuzun yanında olduğunuzu, daha dikkatli olması konusunda da ona güvendiğinizi belli edin.
Çocuğun hangi düşünceyle, hangi isteğiyle, hangi amaçla yalan söylediğini bilmeden çocuğa yüklenmek; sizi sorunun çözülmesine dair hiçbir şekilde ileri götürmeyecektir. Her şeyin özünde çocukla sağlıklı şekilde iletişim kurarak, çocuğu anlamaya çalışmaktır. Çocuk, sizin ona güvendiğinizi ve yanında olduğunuz bildiği takdirde en büyük adım kendiliğinden atılmış olacaktır.
Yalan söyleme davranışı çözülemiyorsa, belli boyutlara ulaşıp hem aileye hem çocuğa hem de çevreye zarar vermeye başladıysa, kesinlikle bir uzmandan destek alınmalı; bunun üzerine çalışılmalıdır.
Özel Berk Karaoğlu Aile Danışma Merkezi