TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU

Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), yaşanan ağır ve ciddi travmalar sonucu travmayla ilintili uyaranlara karşı kaçınma davranışı ve uyarılma seviyesindeki tepkilerde normal üstü belirtiler gözlemlenmesidir. Özellikle II. Dünya Savaşı yıllarında çatışmalar ve askerlerin psikolojik ihtiyaçları bu kavramın gündeme gelmesine sebep olmuştur.

TSSB belirtileri ağır travmatik yaşantılardan sonra görmek olasıdır. Bunlar, ölümle tehdit edilmek, ağır yaralanma ve kazalar, savaş ve çatışmalara maruz kalmak, cinsel istismara uğramak, doğrudan ağır yaşantılara şahit olmak, yakının ölümünü öğrenme vb. olaylardır. Kadınlarda en sık cinsel saldırı sebebiyle belirtiler görülmektedir.

TSSB gelişim gösterdiğinde kronik belirtiler gözlemlenebilmektedir. TSSB tanısı almış kişilerle yapılan bir araştırmada bu kişilerin birkaç yıl sonra hala aynı belirtileri gösterdiği gözlemlenmiştir (Perkonigg, 2005).

TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU BELİRTİLERİ

Travma sonrası belirtiler 4 başlıkta incelenmiştir.

• İstenmeyen travmatik yaşantıları tekrar deneyimlenmesi: Bireyin sürekli olarak travmatik yaşantılarını anılarında veya rüyalarında görmesi gibi durumlardır. Birey, travma olayını hatırlatan durumlarda bedensel tepki verebilir ve büyük sıkıntı hisseder.
• Olaya ilişkin uyaranlara karşı kaçınma göstermesi: Birey, yaşadığı travmayı hatırlatacak her şeyden uzaklaşmaya, düşünmemeye yani kaçınmaya çalışır. Örneğin mahalle yolunda istismar edilmiş bir kadın aynı yoldan geçmek istemeyecektir.
• Travma sonrasında bilişsel ve duygulardaki değişmeler: Olayla ilişkili önemli olan anları parça parça hatırlama veya unutma, yineleyici bir şekilde olayla ilgili kendisine veya başkalarına yönelik suçlamalarda bulunma, sıklıkla olumsuz duygu içinde olmak, duyguyu hissedememek, aktivitelere katılmadaki belirgin azalma gibi durumlar gözlemlenmektedir.
• Uyarılmışlık düzeyinin ve tepkiselliğin artması: Saldırganlık ve öfke düzeyinde artış, kendine veya başkalarına zarar verme düşünceleri veya girişiminde bulunma, odaklanmakta güçlük, yoğun ve abartılı bir biçimde tetikte hissetme, uyku problemleri, kolayca irkilme hali gibi belirtiler görülmektedir.

Travma sonrası stres bozukluğu tanısı almış kişilerde intihar girişimleri ve kendine zarar verme davranışlarının daha fazla olduğu bilinmektedir. Yapılan bir araştırmada görevlerini tamamlayan 15.288 savaş gazilerinde 30 yıl sonra psikiyatrik hastalıklar, kaza ve intihar sebepli erken ölüm ve TSSB belirtileri arasında pozitif ilişki gözlemlenmiştir (Boscarino, 2006).

FİZİKSEL BELİRTİLER

• Yorgunluk
• Baş ağrısı
• Fiziksel acı
• Kalp atışının hızla artması
• Travma sırasında fiziksel olarak yaşanan ağrıyı ve acıyı tekrar tekrar yaşamak.

Akut Stres Bozukluğu

Akut stres bozukluğu ise TSSB’yle benzer belirtiler göstermektedir ancak iki durumu birbirinden ayıran şey travmatik olayın ardından geçen süredir. Travmatik yaşantı sonrası 3 gün ve 1 ay arası belirtilerin görülmesi Akut Stres bozukluğuyla ilişkilendirilebilir. Belirtilerin 1 ay sonrasında devam etmesi ise TSSB ile ilişkili olabilmektedir.

Tüm bu tanılar dışında hayatta pekişmiş travmatik olaylar zinciri hepimizde duygu durum problemleri yaratabilir. Örneğin birçok noktada kayıp yaşayan kişi, bunları küçük küçük olaylar silsilesi olarak görse de aylar içinde depresyon ve anksiyete belirtileri gösterebilir. Bu nedenle hayatımızdaki birçok stresörün travmatik etkileri olabileceği unutulmamalı ve bununla ilgili destek alınmalıdır. Travmatik etkilerin azaltılmasındaki en iyi yöntem ise EMDR terapisidir. EMDR’de kişilerin olaylara yükledikleri anlam, yani düşünce, duygu örüntüleri incelenir ve davranışları üzerinde olumlu etki yaratması yönünde ilerlenir. Uzun yıllar yapılan çalışmalara göre EMDR travmayla ilişkili en etkili yöntem olarak bilinmektedir.

KAYNAKÇA

Boscarino, J.A. (2006). Posttraumatic stress disorder and mortality among U.S. Army veterans 30 years after military service. Annals of Epidemiology, 16(4), 248-256. doi: 10.1016/j.annepidem.2005.03.009

Perkonigg, A.Pfister, H., Stein, M.B., Hofler, M., Lieb, R., Maercker, A., & Wittchen, H. U. (2005). Longitudinal course of posttraumatic stress disorder and posttraumatic stress. American Journal of Psychiatry, 162, 1320-1327.